Wat kunt u op deze website vinden?

 De website geeft de resultaten weer van een nog steeds lopend historisch onderzoek naar eendenkooien in Nederland. Daarnaast is er veel informatie over de rechten door de eeuwen heen, de opbouw van een eendenkooi en het werk van de kooiker. Een apart hoofdstuk over het vangen van de eenden en wat daar nog meer bij komt kijken.
Bijna wekelijks worden nieuwe locaties ontdekt en hier toegevoegd. Wordt er een locatie gevonden waarvan de resten van de kooi nog zichtbaar zijn in het landschap, dan wordt deze informatie ook verwerkt op de kaartlaag ‘Eendenkooien’ binnen de webpagina Groen Erfgoed van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE).
Eendenkooien hebben in tal van gebieden in Nederland hun stempel gedrukt op het landschap. Waterrijke gebieden boden een goede verblijfplaats aan grote aantallen watervogels. Zowel stand- als trekvogels vonden er op grote schaal voedsel en rust- en schuilplaatsen in het grote area onland. Het gaat dan over uitgestrekte moerassen, meren gebieden, komgronden en veengebieden.
In de wintermaanden kwamen er honderdduizenden watervogels uit het hoge noorden bij om in het relatief warmere Nederland de winter door te brengen.
Maar hoe moest je de eenden gaan vangen. De eendenkooi werd geboren, hierdoor werd het mogelijk om een veel langere periode jacht te maken op het goedkope en smakelijke vlees. Hoe de eerste kooien er precies hebben uitgezien is helaas niet duidelijk, maar in de 14e eeuw werden er in het land van Heusden en Altena op grote schaal vogels gevangen. De meeste eendenkooien zijn inmiddels verdwenen. Hoeveel eendenkooien er hebben gefunctioneerd is erg moeilijk te bepalen, mede door het feit dat er geen centraal punt was waar de kooien stonden geregistreerd. Daarnaast waren de regels voor het aanleggen van een eendenkooi (vogelkoy) per regio verschillend. Op deze website staan meer dan 1.000 locaties beschreven, maar het totaal aantal kooien ligt nog hoger, zie hiervoor de pagina 'De Aantallen'.
Informatie over de locaties wordt gehaald uit Oud Rechtelijke Archieven, oude topografische kaarten, de eerste kadaster kaarten, pachtboeken, verpondings tabellen en verpondings kaarten en via de Actuele Hoogtekaart Nederland.

_________________________________________________________________________________

Cultureel Erfgoed en/of Rijksmonument

De vroegste eendenkooi dateren, volgens vermeldingen, vanaf het midden van de 15e eeuw. De eerste vermelding komt uit Friesland uit 1453 (Easterrein, Eendenkooien in Fryslân pagina 399)  en van 1457 bij het dorp Acquoy in het westen van de Betuwe.
Het is zeer aannemelijk dat deze kooien op dat moment al geruime tijd bestonden. In de Hooibroeken bij Oudheusden was het vangen van eenden in de 13e eeuw al een belangrijk middel van bestaan.
Het is waarschijnlijk dat dit vangen gedaan werd doormiddel van eendenkooien, wellicht voorlopers van de latere kooien.
Anderzijds was het vangmiddel in de tweede helft van de 15e eeuw op tal van plaatsen in Nederland al bekend. Hetgeen aannemelijk maakt dat de ontwikkeling van de eendenkooi en het gebruik hiervan al veel eerder heeft plaatsgevonden.
Van deze eerste kooien rest alleen nog sporadische vermeldingen in oude archieven, waarvan er ook al de nodige in onrede zijn geraakt.
Kooien die gebouwd  zijn in de 16e eeuw zijn er nog een aantal in redelijke staat, hoewel ze in de tussen liggende tijd vaak vervallen zijn geweest. De opbouw van een eendenkooi was niet bestand tegen de wisselende elementen. Gebouwd van natuurlijke materialen als riet en wilgen stammen/tenen, materiaal dat meestal slechts een jaar of tien meeging. Het enige wat overbleef van de kooien was de kooiplas en de vangpijpen zonder opbouw. Goede voorbeelden hiervan zijn via Actueel Hoogtebestand Nederland terug te vinden. 
Een aantal voorbeelden van ‘oude kooien’ die nog duidelijk aanwezig zijn, is het relict op de Marieenweert (1550) en de eendenkooi bij Waardenburg (circa 1560). Van wat jongere datum de kooi van Spang (Texel - 1771) en Eendenkoai Goëngamieden (Friesland - 1656).

Via deze site en in persoonlijke gesprekken kreeg ik de afgelopen periode herhaaldelijk de vraag of er ook kooien waren die de status van rijksmonument hadden. Op zich natuurlijk een terechte vraag gezien de geschiedenis van de eendenkooi. Uit het monumentenregister blijken er een viertal eendenkooien als zelfstandig rijksmonument te zijn, de overige zijn een onderdeel van een landschapspark of tuinplan dat als geheel een rijksmonument is.

Uit bovenstaande blijkt dat echte oude kooien er eigenlijk niet zijn in de zin van een zichtbaar monument dat de tand des tijds heeft doorstaan. Het wordt hierdoor problematisch om van een monument te kunnen spreken, laat staan een rijksmonument en welke criteria zouden hier dan aan moeten worden verbonden.
Het lijkt dan ook beter om in dit kader te gaan spreken over cultureel erfgoed en dan niet alleen over de eendenkooi, maar ook en wellicht met name over het beroep van kooiker of de wijze van het vangen van gevogelte om te voorzien in de voedsel. Een aspect dat in vroegere eeuwen zeker van belang was.

De eerder genoemde kooien hebben geen van alle het predikaat rijksmonument, maar zouden wat historie en ouderdom betreft en de redelijke conditie van de opbouw (uitgezonderd het relict van de Marienweert), het predikaat meer dan waard zijn, zeker in verhouding tot de kooien die wel tot de rijksmonumenten behoren. Een overzicht van de Rijksmonumenten vindt u via  deze link.

https://www.eendenkooien.nl/rijksmonumenten-