Registratie

Tot 1807 was er geen sprake van enig overzicht van eendenkooien. Waar ze lagen en wie de eigenaren waren was alleen in de regio bekend. In 1795 brak in Nederland de Franse tijd aan en werden de oude ideeën van absolutisme, aristocratie en de macht van de kerk vervangen door de principes van liberté, égalité, fraternité, oftewel vrijheid, gelijkheid en broederschap. Dit hield ook in dat de Heerlijkheden in de Nederlanden ophielden te bestaan en er een nieuw rechtssysteem zijn intrede deed. Op de eendenkooien rusten vanuit de periode voor 1795 allerlei rechten en privileges, waaronder het recht van eendenvangst en een beperkte vorm van afpaling. Om een en ander te reguleren was het noodzakelijk inzicht te krijgen in het aantal eendenkooien en de eigendomsrechten hiervan. Daarnaast wilde de overheid het opstarten van nieuwe eendenkooien bemoeilijken, zo niet onmogelijk maken. Na de invoering van de registratie zijn er slechts een klein aantal kooien, onder strenge voorwaarden, bijgekomen.

Gedeelte van een pagina van de registratie in Gelderland, 1e district. In de eerste kolom de naam van de eigenaar en in de tweede kolom de woonplaats en niet de plaats waar de kooi lag. Dat werd soms in de laatste kolom aangegeven.
____________

In 1807 werd op bevel van de Opperhoutvester gestart met de centrale registratie van bestaande eendenkooien, waarbij ook moest worden aangetoond dat deze voor 1795 al in gebruik waren. In een later stadium werd ook het afpalingsrecht vastgelegd (rond 1819). Het kooirecht en het afpalingsrecht zijn oude zakelijke rechten. Zie de artikelen over kooirecht en afpalingsrecht elders op deze site. 

Deze centrale registratie had wel wat voeten in de aarde, wat blijkt uit de diverse overlappende registers en de vraag of nu de kooiker moest worden geregistreerd en/of de eigenaar. De registratie moest om de vier jaar worden bevestigd.

De complete boeken zijn in te zien in het Nationaal Archief, waar ik ze voor dit onderzoek allemaal heb gefotografeerd en de pagina’s heb uitgewerkt in overzichtelijke staten. De registratie gold niet alleen voor eendenkooien, maar ook voor duiventillen en zwanendriften.

Deze vorm van centrale registratie vond plaats tot 1854, waarna dit op provinciaal niveau werd voortgezet. 

Voor het overzicht van de registraties van de provincie Gelderland liep dit helaas niet goed af. Tijdens de slag om Arnhem zijn alle gegevens verloren gegaan. Dit betekent dat er nauwelijks enige informatie is over de registratie tussen 1854 en 1945. De enige informatie over deze periode komt van wat kooien zelf aan gegevens hebben bewaard. Het registratie systeem moest dus na de oorlog opnieuw worden opgezet. Hiertoe kregen alle Burgemeesters van de gemeenten in Gelderland een brief van de Commissaris van de Koningin om opgave te doen van de nog in werking zijnde eendenkooien en duiventillen.

Brief van de Burgemeester van Doornspijk, met de opgave van het aantal eendenkooien en duiventillen in zijn gemeente
__________

Alleen de geregistreerde kooien hadden/hebben kooirecht. In het begin van de registratie verviel dit recht tijdelijk, als geen registratie had plaats gevonden. Zodra de registratie alsnog had plaatsgevonden, dan kon weer een beroep op dit recht worden gedaan. Later kon geen beroep op het kooirecht worden gedaan als de registratie was verlopen.

In de loop van de tijd verschilde de termijn van registratie, eerst om de vier jaar, soms vijf jaar en dan weer een periode van slechts één jaar.

Sinds de invoering van de nieuwe natuurwet per 1 januari 2017 is registratie niet meer verplicht, wel moet nog aan een aantal voorwaarden voldaan.

• Een van de vangpijpen moet in orde zijn (vangbaar)
• De aanwezigheid van een kooibos rond de kooiplas
• De kooiplas moet minimaal 50 cm diep zijn, een oppervlakte hebben van
  minimaal 200 m2 en een directe verbinding hebben met de vangpijp.